Stowarzyszenie "Uniwersytet Trzeciego Wieku w Andrychowie"

17.11.2016 r.

Dr  Przemysław Stanko to adiunkt  Wydziału Historii i  Dziedzictwa Kulturowego  w Katedrze Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie. Badacz zasobów Tajnego Archiwum Watykańskiego. Zainteresowania  naukowe to: genealogia, heraldyka, sfragistyka, paleografia, dyplomatyka, geografia historyczna, dzieje archiwów w okresie staropolskim, pogranicze śląsko- małopolskie  w średniowieczu i okresie nowożytnym. Specjalista od monografii. Przygotowuje  kompleksową  monografię Andrychowa.

W   interesującym  wykładzie  dr  Przemysław Stanko  przedstawił  bardzo złożone dzieje Andrychowa.

Zbiory archiwalne dotyczące naszego miasta rozsiane są po całej  Europie: znajdują się   w Paryżu, Berlinie, w archiwach watykańskich.  Część z nich znajduje się w Andrychowie. Niektóre z dopiero niedawno ujrzały światło dzienne. Pierwsze  wzmianki  dotyczące Andrychowa  pochodzą  z XIII w. i  mówią o istniejącej osadzie na ziemi oświęcimskiej. Wiek XIV to wysyp wiarygodnych źródeł z archiwów kościelnych. Pierwsze udokumentowane wzmianki mówiące o powstaniu osady  Henrychów  pochodzą z 1344 r.

Dzieje Andrychowa należy rozpatrywać na tle złożonych dziejów Polski. Począwszy od rozbicia dzielnicowego, kiedy to ziemie od rzeki  Białej aż do Skawy zostały przekazane  księstwu raciborskiemu, kolejno przechodzą we władanie  księstwa cieszyńskiego, opolskiego, później oświęcimskiego, wreszcie zatorskiego. W  roku 1513 ginie ostatni książę zatorski, ziemie te zostają  włączone do Królestwa Polskiego. Te złożone dzieje mają przełożenie na zachowanie  podstawowych zasobów archiwalnych, mających ogromną wartość poznawczą.

I tak  na pochodzącej z 1573 r. mapie  Andrychowa nie ma zaznaczonych dróg ,jest sieć osad i pasmo Beskidu Małego, natomiast na mapie pochodzącej  z XVIII w. oprócz domostw, kościoła, stawu  zaznaczono drogi, w tym drogę na Kocierz, wybudowaną za czasów cesarzowej Marii Teresy.  Miała ona strategiczne znaczenie – łączyła  Wiedeń z Zatorem, który był na obrzeżach  Cesarstwa  Austriackiego. Aby wzmocnić północną granicę Cesarstwa,   opracowano plany budowy  strategicznej twierdzy wokół Andrychowa i  Zatora. Twierdza została zaprojektowana rozpoczęto budowę, wojskowi zaczęli się osiedlać,  zaplanowano manewry wojskowe, które się sprawdziły. Ze względu na swoje położenie geograficzne Andrychów miał być stolicą województwa. Niestety stało się inaczej.  Kryzys, który dotknął Cesarstwo, Wiosna Ludów i sprzeciw naszego sąsiada \miasta\ położył kres tym planom.

W dalszej części wykładu prowadzący  pokazał w wersji elektronicznej niektóre z zachowanych zasobów: oryginał aktu lokacji Andrychowa  z 1767 r. wydanego przez króla  Stanisława Augusta Poniatowskiego, nadany przez cesarza Franciszka Józefa herb Andrychowa z 1823 r., oryginalne zeznania podatkowe, trzeba przyznać proste i przejrzyste.

Po zakończeniu wykładu słuchacze nagrodzili dr Przemysława Stanko gromkimi brawami.

Tekst: Halina Osowska.